Abstrakt

Stałe kontakty społeczności polskiej i żydowskiej na ziemiach polskich zaczęły się kształtować na przełomie XII i XIII wieku, otwierając wielowiekowy okres wzajemnych wpływów kulturowych i muzycznych. Zachowane przekazy źródłowe, jakkolwiek nieliczne i rozproszone (dokumenty normatywne, relacje kronikarskich i dziennikarskie, komentarze obserwatorów i badaczy, ikonografia, zapisy nutowe, dźwiękowe i filmowe) pozwoliły na zarysowanie dziejów kształtowania się wzajemnych relacji muzycznych obydwu grup narodowościowych. Artykuł koncentruje się jednak przede wszystkim na stanie tych relacji w wieku XIX, ograniczonych do nurtu kultury popularnej. Na przykładzie prac Oskara Kolberga ukazany został ówczesny repertuar społeczności żydowskiej, postrzegany i przyjmowany przez społeczność polską. Następnie przedstawione zostały muzyczne zespoły żydowskie grające także dla Polaków oraz specjalnie wyróżnione przez ówczesnych publicystów postacie szczególnie popularnych muzyków żydowskich. Artykuł prezentuje też sposób ukazywania Żydów i ich kultury muzycznej przez polskich publicystów i w ekspresji muzycznej przedstawicieli społeczności chłopskich i miejskich. Artykuł wykazał, że wizerunek Żyda i jego kultury muzycznej ukazywany przez poszczególne warstwy społeczności polskiej w XIX wieku był bardzo zróżnicowany. Wirtuozeria muzyków żydowskich budziła zainteresowanie i podziw polskiej inteligencji oraz zyskała swą zmitologizowaną personifikację w literackiej postaci Jankiela. Niższe warstwy społeczne, podejmując wątki żydowskie we własnej ekspresji muzycznej, często odreagowywały konflikty interesów doświadczane w kontaktach z Żydami reprezentującymi gospodarkę przedkapitalistyczną. Żydzi w sytuacjach obrzędowych i zwyczajowych stanowili ważne symbole obrzędowe sprowadzające dostatek, a sama ich obecność w formach teatralnych postrzegana była także jako dowód na prawdziwość wydarzeń biblijnych. Obecne w ekspresji muzycznej społeczności polskiej odwołania do kultury żydowskiej były ograniczone do najpowszechniejszych stereotypów, co świadczy o powierzchowności kontaktów między obydwiema społecznościami. Na tym tle sam idiom muzyki żydowskiej znacznie lepiej był rozumiany, naśladowany i kopiowany.